آشنایی با قوانین گمرک در ایران
مقدمه
گمرک به عنوان یکی از ارکان اصلی تجارت بین الملل،نقش بسزایی در تنظیم روابط اقتصادی کشورها ایفا میکند. در ایران نیز گمرک از دیرباز به عنوان نهادی مهم در کنترل واردات و صادرات کالاها، اخذ عوارض و مالیاتها، و اجرای قوانین تجاری فعالیت داشته است. این مقاله به بررسی قوانین و مقررات حاکم بر آن، و تحولات اخیر در این حوزه میپردازد.
قوانین و مقررات گمرکی در ایران
1. قانون گمرک جمهوری اسلامی ایران
قانون گمرک جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۹۰ به تصویب رسید، به عنوان چارچوب اصلی فعالیتهای گمرکی در کشور محسوب میشود. این قانون شامل ۲۲۰ ماده و ۱۰۱ تبصره است و به موضوعات مختلفی از جمله تعرفه های گمرکی، تشریفات گمرکی، حقوق و وظایف گمرک، و مقررات مربوط به واردات و صادرات پرداخته است.
تعرفه های گمرکی
تعرفه های گمرکی به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای تنظیم تجارت خارجی محسوب میشوند. در ایران، تعرفههای گمرکی بر اساس سیستم هماهنگ شده توصیف و کدگذاری کالاها (HS) تعیین میشود. این سیستم که توسط سازمان جهانی گمرک (WCO) تدوین شده است، به کشورها کمک میکند تا کالاها را به صورت یکسان طبقه بندی و تعرفه گذاری کنند. تعرفههای گمرکی در ایران به دو دسته کلی تقسیم میشوند: تعرفههای وارداتی و تعرفههای صادراتی.
تشریفات گمرکی
تشریفات گمرکی به مجموعه اقداماتی اطلاق میشود که برای ترخیص کالاهای وارداتی و صادراتی انجام میگیرد. این تشریفات شامل ثبت اظهارنامه گمرکی، بررسی اسناد، بازرسی کالاها، و پرداخت حقوق و عوارض گمرکی است. در ایران، تشریفات گمرکی به طور کلی به دو دسته تشریفات سبز و تشریفات قرمز تقسیم میشوند. در تشریفات سبز، کالاها بدون نیاز به بازرسی فیزیکی ترخیص میشوند، در حالی که در تشریفات قرمز، کالاها باید مورد بازرسی قرار گیرند.
حقوق و وظایف گمرک
سازمان گمرک ایران به عنوان نهاد مسئول اجرای قوانین گمرکی، دارای حقوق و وظایف متعددی است. از جمله مهمترین وظایف گمرک میتوان به اخذ حقوق و عوارض گمرکی، کنترل و نظارت بر واردات و صادرات کالاها، مبارزه با قاچاق کالا، و اجرای مقررات تجاری بینالمللی اشاره کرد. همچنین، گمرک موظف است تا با همکاری سایر نهادهای دولتی، به تسهیل تجارت و بهبود فضای کسبوکار کمک کند.
مقررات مربوط به واردات و صادرات
واردات و صادرات کالاها در ایران تحت قوانین و مقررات خاصی انجام میگیرد. برای واردات کالاها، واردکنندگان موظف به اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذیربط، ثبت سفارش، و پرداخت حقوق و عوارض گمرکی هستند. همچنین، برخی کالاها به دلیل ملاحظات امنیتی، بهداشتی، یا فرهنگی، مشمول محدودیتها یا ممنوعیت های وارداتی هستند. در مورد صادرات نیز، صادرکنندگان باید مجوزهای لازم را اخذ کرده و تشریفات گمرکی را انجام دهند.
2.تحولات اخیر در سیستم گمرکی ایران
الکترونیکی شدن فرآیندهای گمرکی
در سالهای اخیر، سازمان گمرک ایران تلاشهای زیادی برای الکترونیکی کردن فرآیندهای گمرکی انجام داده است. سیستم جامع گمرکی (سجاد) که در سال ۱۳۹۲ راهاندازی شد، به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای این تلاشها محسوب میشود. این سیستم به تجار و بازرگانان امکان میدهد تا به صورت آنلاین اقدام به ثبت اظهارنامه گمرکی، پیگیری وضعیت ترخیص کالا، و پرداخت حقوق و عوارض گمرکی کنند. الکترونیکی شدن فرآیندهای گمرکی نه تنها به افزایش سرعت و دقت در ترخیص کالاها کمک کرده است، بلکه به کاهش فساد اداری و افزایش شفافیت نیز منجر شده است.
عضویت در سازمان جهانی گمرک (WCO)
ایران در سال ۱۳۷۰ به عنوان عضو دائم سازمان جهانی گمرک (WCO) پذیرفته شد. این عضویت به ایران امکان داده است تا از تجربیات و استانداردهای بین المللی در حوزه گمرک بهره ببرد و به تدریج سیستم گمرکی خود را با استانداردهای جهانی هماهنگ کند. همچنین، عضویت در WCO به ایران کمک کرده است تا در تدوین و اصلاح قوانین گمرکی بین المللی مشارکت فعال داشته باشد.
اجرای توافقنامه های تجاری بین المللی
ایران در سالهای اخیر تلاش کرده است تا با انعقاد توافقنامههای تجاری با کشورهای مختلف، به تسهیل تجارت و افزایش صادرات غیرنفتی کمک کند. از جمله مهمترین این توافقنامهها میتوان به توافقنامه تجارت ترجیحی با کشورهای عضو اکو، توافقنامه تجارت آزاد با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، و توافقنامه جامع همکاری با چین اشاره کرد. این توافقنامه ها به کاهش تعرفه های گمرکی و تسهیل تشریفات گمرکی میان کشورهای عضو کمک کرده است.
3.چالش های سیستم گمرکی ایران
نبود زیرساختهای کافی
نبود زیرساختهای کافی در برخی از گمرکهای کشور، به ویژه در مناطق مرزی، به عنوان یکی دیگر از چالشهای سیستم گمرکی ایران محسوب میشود. کمبود امکانات و تجهیزات لازم برای بازرسی و ترخیص کالاها، به افزایش زمان و هزینه های تجاری منجر شده است. همچنین، نبود سیستمهای حمل ونقل کارآمد و شبکه های ارتباطی مناسب، به کاهش سرعت ترخیص کالاها و افزایش ترافیک در گمرکها انجامیده است.
تحریم های بین المللی
تحریم های بین المللی به عنوان یکی از مهمترین موانع تجاری ایران محسوب میشوند. این تحریم ها نه تنها به محدودیتهای مالی و بانکی منجر شده است، بلکه به افزایش هزینه های تجاری و کاهش سرعت ترخیص کالاها نیز انجامیده است. همچنین، تحریم ها به کاهش اعتماد تجار بین المللی به سیستم گمرکی ایران و کاهش حجم تجارت خارجی کشور منجر شده است.
نتیجه گیری
سیستم گمرکی ایران در طول تاریخ تحولات زیادی را تجربه کرده است. از دوره پیش از اسلام تا به امروز، گمرک به عنوان یکی از مهمترین نهادهای اقتصادی کشور، نقش بسزایی در تنظیم تجارت خارجی و اخذ عوارض و مالیاتها ایفا کرده است. در سالهای اخیر، با تصویب قانون جدید گمرک و الکترونیکی شدن فرآیندهای گمرکی، تلاشهای زیادی برای بهبود سیستم گمرکی و افزایش شفافیت انجام گرفته است. با این حال، چالشهایی همچون فساد اداری، نبود زیرساختهای کافی، و تحریمهای بینالمللی همچنان به عنوان موانع مهم در مسیر توسعه سیستم گمرکی ایران محسوب میشوند. برای رفع این چالش ها، نیاز به همکاری و مشارکت همه جانبه نهادهای دولتی، بخش خصوصی، و جامعه بین المللی وجود دارد.
